الإعْرَابُ الْمَحَلِّيُّ
Ўрнига кўра эъроб
Агар мабний сўзлардан бир калима ўтган ўринлардан бир ўринга тушса, уни эшитганимиздек талаффуз қилишимиз керак, лекин биз уни ўрни тақозо этган эъробга биноан рафъ, насб, жазм ва жар ўрнида деб эътибор қиламиз.
М: هُوَ عَالِمٌ У олимдир. إنَّهُ فَاضِلٌ Ҳақиқатда у фозилдир.
وَمَنْ صَدَقَ قَصْدُهُ حَسُنَ عَمَلُهُ Кимнинг нияти тўғри бўлса, иши яхши бўлади. Биз феълнинг рафъ, насб ва жазм ҳамда исмнинг рафъ, насб ва жар ўринлари билан муфассал танишиб чиқдик.
Шунингдек, феъл ёки исм шу ўринларнинг бирида келганида биз уни рафъ, насб, жар ёки жазм қилишни ҳам билиб олдик. Аммо жумлалар ўзгариши билан феъл ва исмларнинг мабнийлари, яъни охири ҳеч ўзгармайдиганлари ҳам мавжуд эканини билдик. Ушбу мабний калима рафъ, насб, жазм ва жар ўринлардан бирида келса, ҳамда қайси ўринга тушса ҳам, охирини ўзгартирмаймиз. Биз уни эшитганимиздек ўз ҳолатида қолдиришимиз лозим бўлади.
Бироқ биз бу калима ўрни тақозо этган эъробга кўра рафъ, насб ўрнидадир, яъни агар унинг ўрнига мўъраб исм қўйилганида эди, у сўзда рафъ ёки насб аломати кўринган бўлар эди, деймиз. Шунга биноан: هُوَ عَالِمٌ «У олимдир» деганга ўхшаш жумлаларда: У «هُوَ» - мубтадо, фатҳага мабний, рафъ ўрнида.
إنه فاضل «Ҳақиқатда у фозилдир» деган гапда «ҳу هُ» «инна»нинг исми, даммага мабний, насб ўрнида.
وَمَنْ صَدَقَ قَصْدُهُ حَسُنَ عَمَلُهُ «Кимнинг нияти тўғри бўлса, иши яхши бўлади» жумласидаги «صَدَقَ» сўзи феъли мозий, фатҳага мабний, жазм ўрнида, «қасд» сўзи музоф, «ҳу» музоф илайҳ, даммага мабний, жар ўрнида деймиз ва ҳоказо.
