التَّوَابِعُ
Тобеълар (эргашувчилар)
Юқорида айтиб ўтилган ўринларнинг бирида тушиш сабабига кўра бир калима рафъ, насб, жар қилинса, унинг эъроби аслий эъроб дейилади. Яна шундай эъроблар борки, улар «табаъий» (эргашувчи) дейилади. Тобеъ калима эъроби аслий калима эъробидан кейин келади.
Шунга кўра, кейин келган калима ўзидан олдинги калимага эргашгани учун рафъ, насб, жазм ёки жар қилинади.
Исмнинг неча ва қай ўринларда марфуъ, мансуб, мажрур бўлишини ҳамда феълнинг неча ва қай ўринларда марфуъ, мансуб, мажзум бўлишини сўзлаб ўтган эдик. Лекин қай вақтларда, исм юқорида кўрсатилган ўринлардан бошқасида марфуъ, мансуб, мажрур бўлади? Шунингдек, қай вақтларда феъл юқоридагидан бошқа ўринларда марфуъ, мансуб, мажзум бўлади? Бу ҳақда келгуси сатрларда танишамиз.
Масалан: خرج من الْمسجد الشبانُ ثُمَّ الشيوخُ десак, бунда الشيوخُ марфуъ бўлган. Лекин юқорида зикр этилган ўринларнинг бирортасида келмаган. Шунингдек, масалан, اشتريتُ قلمًا وكُراسًا десак, бунда كراسًا мансуб бўлган. Лекин юқорида зикр этилган насб ўринларининг бирортасида келмаган.
Шунингдек, масалан يَجب عليك أنْ تكتُبَ وتقرأَдесак, бунда تقرأَ мансуб бўлган. Лекин юқорида зикр этилган насб ўринларининг бирортасида келмаган. Аввалги икки исм нима сабабли рафъ, насб билан мўъраб бўлган. Иккинчидаги феъл нима сабабли насб билан мўъраб бўлган? Бунга сабаб, ундан олдинги исмнинг эъроби бунга юққан (яъни, эргашган).
Шунинг учун булар олдиндаги эъроб билан эъробланганлар. Масалан, аввалги жумладаги الشبانُ нинг эъроби الشيوخُ га юққан ва олдиндаги калима каби у ҳам марфуъ бўлган. Иккинчи жумладаги قلمًا нинг эъроби كراسًا га юққанда мансуб бўлган. Учинчи жумладаги تكتُبَ нинг эъроби تقرأَ га юқганда, у мансуб бўлган.
Шу тариқа аввалги калиманинг эъроби юқиши сабабли унинг эъроби билан эъробланган калимага «тобеъ» (эргашувчи) дейилади.
Аввалги калима эса «матбуъ» (эргашилган) дейилади.
Тавобеъ (эргашувчилар) тўрт хилдир:
1) Наът. 2) Атф. 3) Тавкид. 4) Бадал.
