23. «Кана»нинг исми (Афъолу ноқиса).

Category: 44 қоида Written by Administrator


اِسْمُ كَانَ
«Кана» (бўлди)нинг исми


كان мубтадо билан хабарга кириб, хабарни мансуб (фатҳа) қиладиган феълдир. كَانَ البَرْدُ شَدِيدًا каби.
Бу жумла كَانَ кирмасидан аввал البَرْدُ شَدِيدٌ кўринишида эди. كَانَ киргач, хабар мансуб бўлиб, كَانَ البَرْدُ شَدِيدًا суратида бўлди.
كَانَ нинг ахавотлари яъни, издошлари ҳам хабарни мансубли қилади. أصْبَحَ الصديقُ مريضًا، لَيْسَ الظَّالِمُ مَحْبُوبًا каби.
Булар أصبح биланلَيْسَ  кирмасдан аввал الصديقُ مريضٌ، الظَّالِمُ مَحْبُوبٌ кўринишида эди.
كان кирган жумладаги мубтадо كان нинг исми, хабар эса كان нинг хабари, деб аталади.
Кана ва ахавотининг музореълари ҳамда амрлари ҳамма сийғалари билан мозийлари каби амал қилади.
يَكُونُ الْمجتهدُ محبوبًا، كُنْ مُؤدَّبًا، قَدْ يُصْبِحُ الفَقِيرُ غَنِيًّا، كونوا مُجْتَهِدِينَ  каби.
«كَانَ» каби амал қилувчи издош феъллар қуйидагилардир:
صَارَ айланди, أصْبَحَ эрталаб бўлди, أضْحَى чошгоҳда бўлди, ظَلَّ кун бўйи давом этди, أمْسَى кечқурун бўлди, بَاتَ тунади, مازَالَ، مَا بَرِحَ، مَا انفَكَّ، مَا فَتِئَ узлуксиз давом этди,مَا دَامَ модомики, ليس эмас.
Қоида: أصبح، أضحٰى، ظَلَّ، بَاتَ، أمسٰى، صَارَ кўпинча كان маъносида келади.
Қоида: «Кана» ва ахавотини أفعال الناقصة  «Ноқис феъллар» деб юритилади.
«Кана»нинг ахавотлари ушбулардир;
كَانَ، أَصْبَحَ، أَضْحٰى، ظَلَّ، بَاتَ، أَمْسٰى، مَازَالَ، مَا بَرِحَ، مَا انفَكَّ، مَا فَتِىءَ، مَادَامَ، صَارَ، لَيْسَ.