7. Калом

Category: 44 қоида Written by Administrator

الكَلاَمُ
Калом (гап)


Сўзлардан тугал маъно ифода этадиган жумлалар тузилади. Булар калом (гап) дейилади.
Юқорида ўтилганлардан барча сўзлар уч тур: феъл, исм ва ҳарфдан ташқарига чиқмаслигини билиб олдик.
Маълумки, биз суҳбатлашаётганимизда биргина калимани талаффуз қилиш билан чекланмаймиз. Чунки, бир калимани талаффуз қилиш биз ифода қилмоқчи бўлган маъноларни тушунтиришга етарли бўлмайди. Балки, тушунтиришга етарли бўлиши учун талаффуз қилинадиган жумлада етарли мазмун ифода этадиган икки ёки ундан ортиқ сўзлардан тузилган жумла калом дейилади.
М: العِلْمُ نَافِعٌ (илм фойдалидир). الْجَهْلُ ضارٌّ (Илмсизлик зарардир).
Гап тузишда уч туркум сўзлар иштирок этиши шарт эмас.
Чунки, калом гоҳо фақат икки исмдан, М: عَلِيٌّ مُقْبِلٌ (Али келувчидир), баъзида эса бир феъл бир исмдан таркиб топади.
فَاضَ نَهْرٌ (Дарё тошди).
Феъл билан бошланган жумла феълий жумла дейилади. М: حَضَرَ الْمُعَلِّمُ (Ўқитувчи келди), يَحْضُرُ النَّاظِرُ (Нозир келяпти).
Исм билан бошланган жумла исмий жумла дейилади.
الأسْتَاذُ وَاقِفٌ (Устоз турибди), النَّاظِرُ يُفَتِّشُ (Нозир текширяпти).
Мана шундай бирор фикр ва мақсад англатиш учун бир неча калимадан қўшилиб ясалган сўзга араб тилида «калом» ёки «жумла», дейилади.
Бир жумлада энг озида икки калима бўлади. Бу икки калима иккиси ҳам исм бўлиши мумкин مَحْمُودٌ مُجْتَهِدٌ каби.
Бири феъл иккинчиси исм бўлиши ҳам мумкин نَامَ الوَلِيدُ каби.
Аммо феълларни ўзидан ёки ҳарфларнинг ўзидан жумла ясаб бўлмайди.