الْمُذَكَّرُ وَالْمُؤَنَّثُ
МУЗАККАР (ЭРКАК ЖИНС) ВА МУАННАС (АЁЛ ЖИНС) ИСМЛАРИ
Исм жинсига кўра икки қисмга бўлинади:
Музаккар: عَلِيٌّ Али, جمل туя, حصان от.
Муаннас: عائشة Оиша, ناقة урғочи туя, هرة урғочи мушук.
Сўзни уч турга (феъл, исм, ҳарф) бўлинишини ҳамда феълнинг уч хил: мозий, музореъ ва амр эканини билдинг. Исм эса иккига бўлинади музаккар ва муаннас.
Эркак жинсини англатадиган ҳар бир исм "музаккар", деб аталади. М: عَلِيّ (Али), حُسَين (Ҳусайн), جَمَل (туя), بَغْل (хачир), حِصَان (от), حِمَار (эшак) ва هِرّ (мушук).
Аёл жинсини англатадиган ҳар бир исм "муаннас", деб аталади.
М: عَائشَة (Оиша), فَاطمَة (Фотима), عَزِيزة (Азиза), نَاقَة (урғочи туя), بَغْلَة (урғочи хачир), حِمَارَة (урғочи эшак) ва هِرَّةٌ (урғочи мушук).
МУАННАСЛИК АЛОМАТЛАРИ
Сўзнинг охирига боғланиб келадиган муаннаслик аломатлари;
1. Ҳаракатли муаннас «те» си (тои мудаввара ёки тои марбута).
عائشة، مؤمنة، غزالة، برتقالة، أريكة каби.
2. Қисқа муаннас алифи (алифи мақсура).
سَلْمَى، بُشْرَى، ظَمْأى каби.
3. Узун муаннас алифи (алифи мамдуда).
هيفاء، حمراء، صنعاء، بيداء
МУАННАС ТУРЛАРИ
Биринчидан: Муаннас далолат қилиш жиҳатидан икки қисмга бўлинади.
1. Ҳақиқий муаннас – у туғадиган ёки тухум қўядиган инсон ёки ҳайвонга далолат қилган нарсадир.
Масалан: امرأة، بقرة، حمامة
2. Мажозий муаннас – инсон ёки ҳайвондан ташқари нарсага далолат этган нарсадир. Араблар уларни мажозий ҳолатда муаннас, деб муомала қилишган.
Масалан: شمس، دار، حرب
Иккинчидан: Муаннаслик аломатига боғланиш ёки боғланмаслик жиҳатидан уч қисмга бўлинади.
1. Маънавий муаннас – ҳақиқий муаннасга далолат қиладида аммо муаннаслик аломати бўлмайди.
Масалан: زينب، سعاد، مرضع، أتان
2. Лафзий муаннас – музаккарга далолат қилади, бироқ муаннаслик аломати ёпишиб келади.
حمزة، طلحة، زكريا
3. Маънавий лафзий муаннас – ҳақиқий муаннасга далолат қилади ва муаннаслик аломати ҳам ёпишиб келади.
فاطمة، ليلى، الخنساء
«Ан–Найм» луғат китобининг 956-бетида 41 та музаккар шаклли муаннас сўзлар ҳамда 38 та иккала жинсда қўлланадиган исмлар рўйхати келтирилган.
